شروع کار اورژانس پیش بیمارستانی در کشور ایران

در حادثه دردناک فرو ریختن سقف سالن انتظار فرودگاه مهرآباد ( بدلیل ارتعاشات ناشی از سر و صدای موتور جت‌های غول پیکر ) در ساعت 2 و 50 دقیقه بعدازظهر روز چهاردهم آذرماه سال 1352 بود که طی آن 16 نفر کشته و 11 تن مجروح شدند. این حادثه به دلیل انعکاس وسیع در رسانه‌های داخلی و خارجی آن سال، در ردیف یکی از تلخ‌ترین وقایع کشورمان به ثبت رسید.

این در حالی بود که هیچ سیستم از قبل طراحی شده ای برای کمک و انتقال به مجروحین در اینگونه حوادث ناگهانی وجود نداشت، بعد از این حادثه سیستم فوریتهای پزشکی کشور با عنوان اورژانس 115 کشور با همکاری کشور آمریکا تأسیس شد و ایران بعنوان چهارمین کشور دارنده خدمات اورژانس پیش بیمارستانی در جهان شناخته شد که این خود افتخاری بزرگ است.کشور آمریکا در دومین تجربه خود در تشکیل یک سیستم اورژانس پیش بیمارستانی بسیاری از کمبودها و نقصهای تجربه اول را که برای خودش بود در ایران لحاظ نکرد و به جرأت میتوان گفت اورژانس پیش بیمارستانی ایران در سال 1354 کاملتر و بهتر از اورژانس پیش بیمارستانی کشور آمریکا راه اندازی شد.

مراحل شکل گیری اورژانس در ایران

با دستور مسئولان وقت 4 پزشک متخصص از کشور ایران برای گذراندن دوره ویژه طب اورژانس به ایالت تگزاس آمریکا سفر کردند و پس از طی این دوره آموزشی ، 2 مربی آموزش دوره تکنسین فوریتهای پزشکی بنام جیم پاترسون و ماکس را با خود به کشور ایران آوردند که بعدا همکاری ماکس ادامه پیدا نکرد و به کشور آمریکا بازگشت.

این گروه ابتدا فراخوانی را در سطح روزنامه ها برای استخدام در اورژانس اعلام کردند و پس از انتخاب افراد دارای شرایط لازم از آنها بصورت شفاهی و عملی آزمونهایی توسط جیم پاترسون گرفته شد. افراد برتر در اولین دوره تکنسین های فوریتهای پزشکی به مدت 6 ماه شرکت کردند و پس از آن در اورژانس تهران مشغول بکار شدند.

قابل ذکر است در آن زمان شماره سه رقمی 123 برای تماس با اورژانس اختصاص داده شده و از آمبولانسهای بنز ون برای خدمت رسانی به مردم استفاده می شد که بعدا شماره تماس مردم با اورژانس ، شماره 115 در کل کشور اعلام شد.

سیستم فوریت‌های پزشکی پیش بیمارستانی در سطح دنیابه دو دسته عمده تقسیم می‌شوند Franco-German : و Americo -England . در سیستم Franco-German امکانات و تجهیزات در صحنه بر بالین بیمار برده و از حضور پزشک در آمبولانس‌ها استفاده می شود. در سیستم Americo -England که سیستم اورژانس ایران در شروع راه اندازی از این دسته بود، تکنسین‌هایی که دوره های اولیه فوریت‌های پزشکی را آموزش دیدند، در صحنه حاضر می‌شوند، بیمار یا مصدوم را دریافت می کنند و اقدامات اولیه را انجام داده و سپس آن‌ها را به مرکز مجهز یا همان بیمارستان انتقال می دهند.

از سال 1354 تا 1357 ، 19 پایگاه اورژانس پیش بیمارستانی، 12پایگاه در شهر تهران و 7 پایگاه دیگر در شهر بزرگ کشورمانند اصفهان، شیراز، بوشهر، مشهد و... راه اندازی شد.

از سال 1357 تا 1384 با توجه به اینکه اغلب فعالیت های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بر ارتقاء سطح خدمات رسانی در حوزه شبکه بهداشت و درمان متمرکز شده بود، با این حال تعداد پایگاهها ی مراکز مدیریت حوادث و فوریتهای پزشکی کشور به 684 که اغلب آنها پایگاه شهری بودند، رسید.

یکی از مهم ترین دستاوردهای این دوره راه اندازی امداد هوایی در سال 1379 با هدف افزایش سرعت امداد رسانی به مصدومان و بیماران بالاخص مواردی که در مناطق صعب العبوررخ می دادند، بود. اولین پایگاه امداد هوایی در مرکز اورژانس تهران راه اندازی گردید.

به دلیل همزمانی این دوره با جنگ تحمیلی و تمرکز امداد رسانی در مناطق جنگ زده، اقدام شاخصی در خصوص ارتقاء وضعیت اورژانس بیمارستانی صورت نگرفت. پس از اتمام جنگ تحمیلی، در دوره زمانی کوتاهی دستورالعمل و پروتکل هایی تدوین و اقداماتی در این خصوص انجام گرفت.

شایان ذکر است حوزه پیشگیری از حوادث پس از پیروزی انقلاب اسلامی در راستای کاهش بار جانی و مالی ناشی از حوادث و ارتقاء سطح ایمنی فعالیت خود را آغاز و در ابتدای امر با جلب مشارکت کلیه نهادها و سازمان ها گامی مهم جهت همسو نمودن برنامه های پیشگیری از حوادث برداشته است. فعالیت در خصوص اجرای طرح جامعه ایمن که یکی از محور های اصلی حوزه پیشگیری از حوادث می باشد، از سال 1375 آغاز شد و عملاً تا سال 1385 فعالیت چشمگیری در این زمینه صورت نگرفت.

متاسفانه در سال های پیش از انقلاب مرکزی تحت عنوان حوادث غیرمترقبه ویا بحران به خصوص در وزارت بهداشت وجود نداشت وفرایندها عمدتاً از طریق حوزه ای با ساختاری مشابه به پدافند غیر عامل در سطحی بسیار محدود مدیریت می گردید. پس از وقوع زلزله پرتلفات رودبار در سال 1369، ستاد حوادث غیرمترقبه کشور، جهت مدیریت حوادثی چون زلزله، سیل، طوفان و .... تشکیل شد.